- 1 Sztuczna inteligencja w sztuce - tak czy nie? (25 opinii)
- 2 Co robić w długi weekend w mieście? (40 opinii)
- 3 Tysiące osób odwiedziło Twierdzę Wisłoujście (70 opinii)
- 4 Orzechowski: Szukam dziur w rzeczywistości (16 opinii)
- 5 Maj miesiącem festiwali (7 opinii)
- 6 Spektakle z Trójmiasta w Teatrze Telewizji (10 opinii)
Smaki PRL-u w książce "Ślepa kuchnia" Moniki Milewskiej
Guma balonowa Donald, domowy blok czekoladowy, schabowy w chrupiącej panierce, móżdżki, płucka i flaczki, nóżki w galarecie, jajka w majonezie, a także inne przysmaki. O smakach PRL-u, ulubionym napoju premiera Cyrankiewicza, sklepach "za żółtymi firankami" i o tym, co się serwowało i jadało na imprezach w socjalistycznych czasach rozmawiamy z Moniką Milewską - autorką książki "Ślepa kuchnia. Jedzenie i ideologia w PRL", której premiera zaplanowana jest na 16 marca.
Recenzje książek z Trójmiasta
Magdalena Raczek: Zacznijmy od początku: pani książka nosi tytuł "Ślepa kuchnia". Czy odnosi się on do budownictwa PRL-u, kiedy kuchnie budowano bez okien, były ciasne i w zasadzie dziś nazwalibyśmy je raczej aneksami, choć często też pełniły wiele innych funkcji niż tylko te związane z gotowaniem i jedzeniem?
Monika Milewska: Wychodzę oczywiście od tego dosłownego znaczenia: ślepa albo ciemna kuchnia, charakterystyczna dla epoki gomułkowskiej małej stabilizacji była zmorą budownictwa socjalistycznego. Źle wentylowana i zaopatrzona w specjalne okienko podawcze przywodziła bardziej na myśl bar mleczny niż współczesny aneks kuchenny. To jednak tylko pierwsza warstwa znaczeniowa tytułu mojej książki. Ślepa kuchnia staje się w niej metaforą dogmatycznie zaślepionego systemu, w którym ideologia najczęściej brała górę nad racjonalnym zarządzaniem gospodarką, a władza miotała się na oślep, doprowadzając do kolejnych kryzysów żywnościowych.
Przeczytaj także: Jest pisane, będzie czytane. Plany trójmiejskich autorów na ten rok
Mówiła mi pani ostatnio, że książka ma uchwycić "smak tamtej epoki". Jak zatem smakował PRL?
Myślę, że dla każdego z czytelników pamiętających te czasy, PRL może mieć inny smak: pysznej gumy balonowej Donald, domowego bloku czekoladowego czy schabowego w chrupiącej panierce. Źródła pokazują jednak, że kuchnia tego okresu była dość monotonna, mało urozmaicona, a nawet mdła, jak serwowane wówczas w barach móżdżki i płucka. Wynikało to nie tylko z tzw. przejściowych braków na rynku, ale też z przyzwyczajeń żywieniowych i bardzo ograniczonej oferty dostępnych na rynku produktów. Nie tylko owoce były wówczas egzotyczne. Do "mało znanych ziół" zaliczano w latach 60. tymianek, bazylię, estragon, miętę, szałwię, czarnuszkę i rozmaryn. Nieobecne na rynku były też m.in. brokuły, oliwki i kapary. Z owoców morza można było napotkać w sklepach tylko niedoceniane kalmary i znienawidzonego kryla. Znajomość kuchni światowej musiała być też w społeczeństwie niewielka skoro Zbigniew Herbert w wydanym w 1962 roku "Barbarzyńcy w ogrodzie" tłumaczył swoim czytelnikom, co to jest pizza. Nieco urozmaicenia w domowych posiłkach przyniosła w latach 70. moda na kuchnię węgierską i bułgarską. Przywożona znad Balatonu papryka wyostrzyła trochę nasz smak.
Wszystko wtedy było polityką, nawet jedzenie. Pisze pani: "Władza chętnie mieszała w garnkach swoich obywateli", a Gomułka analizował, ile cukru jest w burakach - proszę nam o tym opowiedzieć.
Władza miała prawie pełną kontrolę nad tym, co trafiało na talerz przeciętnego Kowalskiego. Kontrolowała przecież produkcję, import i dystrybucję oraz ceny żywności. Propagowała też pewne wzorce kulinarne, "racjonalne" sposoby odżywiania, które często miały więcej wspólnego z aktualną sytuacją gospodarczą niż z naukową dietetyką. Władza lubiła także podkreślać swoje zasługi dla wzrostu dobrobytu oraz spożycia tych czy innych artykułów. Szczególnie niebezpieczną kwestią polityczną stało się w PRL-u mięso. Każda podwyżka jego cen wywoływała silny opór społeczny i prowadziła w konsekwencji do tzw. polskich miesięcy: Grudnia'70, radomskiego Czerwca'76, lubelskiego Lipca'80.
Przeczytaj także: Cukier na kartki. Mija kolejna rocznica reglamentacji
Nie tylko mięso, ale wiele innych produktów żywnościowych w PRL-u były czymś pożądanym, a niektóre wręcz luksusowym towarem. Co poza szynką, słodyczami, cytrusami, bananami i napojami w puszkach, które po wypiciu się zbierało i ustawiało jako ozdoby na półkach, można zaliczyć do strefy jedzeniowego luksusu?
To oczywiście zależy od epoki. W czasach stalinowskich luksusem mogła być nawet kanapka z kiełbasą, bo na co dzień przodownicy pracy jadali zamiast obiadu pajdę chleba posmarowaną marmoladą albo smalcem. Znalazłam w piśmie "Przyjaciółka" z 1950 roku artykuł, w którym piętnuje się dyrektora wrocławskiego oddziału "Caritas" za to, że zajadał czekoladę, kakao, mleko skondensowane, rodzynki, konserwy rybne i owoce suszone. Skuteczne epatowanie tak podstawowymi produktami spożywczymi możliwe było tylko w warunkach zupełnie ogołoconego rynku początków lat 50. W późniejszych czasach synonimem luksusu był na przykład tonik schweppes, ulubiony napój premiera Cyrankiewicza. Najważniejszym jednak symbolem komunistycznego luksusu był radziecki kawior, bo owoce morza, w tym ośmiorniczki, nie pojawiały się raczej na stołach ówczesnej władzy.
Takie towary dostępne były tylko dla nielicznych np. w sieci specjalnych sklepów, potocznie nazywanych "za żółtymi firankami". Co to było?
Funkcjonujące w czasach stalinowskich sklepy takie obsługiwały uprzywilejowanych przedstawicieli aparatu bezpieczeństwa, wyższych funkcjonariuszy partyjnych i państwowych. Deficytowe dobra rozmieszczone na ich półkach mogły wzbudzać w społeczeństwie niezdrowe emocje. Przed zazdrosnym wzrokiem zwykłych obywateli chroniły je więc żółte zasłony w oknach, którym punkty te zawdzięczały swoją nazwę: "sklepy za żółtymi firankami". Zlikwidowano je na fali październikowej odwilży, ale samo zjawisko uprzywilejowanych punktów sprzedaży nie zniknęło. Mundurowi zaopatrywali się w deficytowe towary w tzw. konsumach, a partyjni - w komitetach PZPR różnego szczebla.
Przeczytaj także: Życie z Peweksu, czyli o luksusie w PRL-u
A co się jadało podczas przyjęć? Mnie imprezy w stylu "u cioci na imieninach" kojarzą się z jajkami w majonezie, sałatką jarzynową, zimnymi nóżkami w galarecie, ogóreczkiem i śledzikiem, a do nich - zawsze czysta wódka "z kłoskiem" (żytnia). Dzieci piły oranżadę w butelkach lub woreczkach ze słomką, kompot, wodę sodową z syfonu z sokiem. Na stołach zawsze były też obecne domowe ciasta...
W ciasnych mieszkankach najlepszym rozwiązaniem miał być samoobsługowy zimny bufet usytuowany np. na biurku lub na wysuwanej z meblościanki półce. Królowały na nich słone paluszki, koreczki serowe i krakersy z wędlinami i piklami, ale nie przynosiły gospodarzom ujmy kromeczki bułki paryskiej z twarożkiem i odrobiną szczypiorku. Znalazłam też przepis na kanapeczki z "sardynkami" - w roli niezwykle luksusowych wówczas sardynek występowały parzone śledzie z puszki wymieszane z olejem. W stanie wojennym w "Kobiecie i Życiu" na karnawałowe przyjęcie polecano głównie dania jarskie: pieczarki w bułce, torcik naleśnikowy, groszek w miseczkach, koktajl mleczno-owocowy i pomidorowy. "Jedzenia nie powinno być zbyt dużo. Wszystko powinno być niezbyt drogie, niezbyt wyszukane. Wszystkiego ot tyle, by mieć dobry nastrój i ochotę do tańca". Muszę jednak przyznać, że znalazłam także przepis na kanapki z kawiorem - ćwierć kilo na jedną bułkę barową, ale na takie menu imprezowe stać było chyba tylko partyjne elity.
Czy jest coś z tamtej epoki, co można uznać za cenne i warte kontynuacji? Ludzie byli chyba bardziej zaradni, pomagali sobie nawzajem. Przyjęcia urządzano o wiele częściej niż teraz i każdy wiedział, czyje imieniny są świętowane. Czy nie brakuje nam tego?
Tak, ma pani rację, tej międzyludzkiej bliskości i zaradności na pewno żal. Z drugiej jednak strony powrót do peerelowskiej rzeczywistości mógłby być dla nas trudny. Czytam czasami moim studentom wycinek z gazety z 1981 roku opisujący procedury zdobywania przez rodziców uprawnień do nabycia mleka w proszku dla ich nowonarodzonego dziecka. Brzmi to jak zasady skomplikowanej gry terenowej, a studenci gubią się zwykle w jej zasadach już po kilku zdaniach...
Wywiady
Opinie (330) ponad 10 zablokowanych
-
2022-02-21 14:56
z glodu jeszcze nikt nie umarl, tylko z pragnienia (1)
- 11 1
-
2022-02-21 20:28
umarł umarł, całe rzesze
naucz się historii
- 1 0
-
2022-02-21 15:12
Tak w PRL-u codziennością była margaryna ,salceson i kaszanka . (1)
Masło , szynka i schabowe były od święta . No ale wtedy nikt się nie obawiał czy jutro go będzie stać na to . Obecnie coraz więcej ludzi nie wie czy przeżyje za pensję . Wyjazdy zagraniczne były tylko dla wybrańców ale ludzie nie byli dla siebie jak wilki .
- 19 7
-
2022-02-21 20:03
Kaszanka, golonka, salceson i nalesniki do tej pory sa w naszym podstawowym menu.
- 2 1
-
2022-02-21 15:45
Sprzedawczyni podaje kurczaka brudną ścierką! Do bydgoszczy będę jeździł a w tym sklepie nie będę kupował!
Panie Sławku! Panie Sławku!
- 18 4
-
2022-02-21 15:50
emeryt (2)
ladna dziewczyna przy regale z chlebem ciekawe jwspomina to zdjecie
- 3 1
-
2022-02-21 20:04
Ona tez jest juz na emeryturze i ma podobne wspomnienia. (1)
- 1 0
-
2022-02-22 14:46
emeryt
to prawda pozdrawjam ta pania z chlebem na zdjeciu
- 0 0
-
2022-02-21 16:07
PRL do rehabilitacji, (5)
Odbudowa kraju, przemieszczenie 30-40 % ludzi ze wsi do miast, podniesienie poziomu edukacyjnego i kulturowego kraju i jeszcze najważniejsze byłem młody.
- 14 5
-
2022-02-21 17:42
(3)
PRL do kibla raczej. Tam jego miejsce. Trup historii o ktorym nikt nie chce slyszec - i slusznie. Czasy chamow oderwanych od gnojowki mowiacym innym jak maja zyc. Nigdy wiecej. Dzis to towarzystwo jest tam, gdzie byc powinno zawsze: na dnie i tam tez pozostanie. Kropka.
- 4 8
-
2022-02-21 17:57
akurat to towarzystwo jest tam, gdzie sobie założyło
Czyli na euro emeryturze.
A bez PRL to byś najwyżej w żeby od karbowego brał, bo dziedzic rąk by sobie tobą nie brudził...- 6 2
-
2022-02-21 18:38
"chamow oderwanych od gnojowki"
dlaczego usuwacie wypowiedź z cytatem z przedmówcy a pozostawiacie kontrowersyjną i agresywną wypowiedź, do której cytat się odnosi?!!!
Cytowany typ charakterologiczny ma się dobrze.
Zmienił jedynie swoje metody i środowiska,
Cel ma ten sam, dominować.- 3 1
-
2022-02-22 08:50
Przecież wszystko wrociło
- 0 1
-
2022-02-21 18:24
do rehabilitacji
jako etap konieczny aby wyciągnąć społeczeństwo z cywilizacyjnego niebytu, gdzie "sławojka" była postępem i zniszczeń wojny. Jednak nie wszystkim się podobało, że był to tylko etap i żeby się rozwijać trzeba zaniechać metod "gospodarki wojennej". Problem w tym, że niewielu wiedziało jakie są inne metody... Gierek chciał się nauczyć ale nauka, jak to nauka...
Kosztuje.
I chciałoby się cytować powiedzenie o "mądrym po szkodzie".- 2 1
-
2022-02-21 16:14
najważniejsze to wóda na stole musiała być ,ciasto jeżyk pamiętam !! babcia takie robiła to był wtedy szczyt cukierniczych umiejętności ;)
- 9 3
-
2022-02-21 16:16
Kiedyś to były czasy dzisiaj już nie ma czasów. Jedno rzuca się w oczy nie było wszech ogarniających worków, toreb, butelek i pudełek foliowych i plastikowych całego tego śmietnika końca 20 i początku 21 wieku
- 29 1
-
2022-02-21 16:40
Kaszanka,zylc,leberka,smalec ze skwsrkami
Prawdziwe zsiadłe mleko Kluski ziemniaczane z twarogiem i t.d ..i t.d
- 23 0
-
2022-02-21 16:41
Robione w domu andtruty czy blok (1)
Czekoladowy
- 19 0
-
2022-02-21 20:27
Nadal to mozna robic. Niektore panie uwielbiaja kucharzenie.
- 1 0
-
2022-02-21 17:02
Było pięknie- nie było Jarkacza truciciela. (1)
- 12 10
-
2022-02-21 21:25
To nieprawda
Był, ale spał ;)
- 0 1
Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.