Wszyscy żyjemy w materialnym świecie. O festiwalu Alternativa w Stoczni

"You know that we are living in a material world and I am a material girl" śpiewała Madonna na wydanej w 1984 roku płycie "Like Virgin". Piosenkarce chodziło o materializm, natomiast tegoroczny festiwal Alternativa skupia się na materialności. Warto w Stoczni poszukać odpowiedzi na pytania, czy wszystko dookoła nas kumuluje się w przedmiotach i czy tylko one świadczą o wartości naszego życia.

• 

  "Widoki" Katarzyny Józefowicz to zbiór obrazków z krajobrazami zielonymi lub blokami i domami.

  fot. Łukasz Unterschuetz/trojmiasto.pl

• 

  Sjef Henderickx z pulpy stworzonej z dokumentów znalezionych na terenie Stoczni tworzy papierowe cegiełki. Każdy uczestnik wystawy może mu w tym pomóc.

  fot. Łukasz Unterschuetz/trojmiasto.pl

Główna część Alternativy - wystawa "Materialność" (druga to "Wyspa. Teraz jest teraz", próba monografii działalności IS Wyspa) znajduje się w ogromnej stoczniowej Hali 90B. Jej pierwszy element to stare taśmy, kasety i płyty winylowe, poukładane równo w gablotce na korytarzu. To pokłosie próby rekonstrukcji radiowęzła stoczniowego, której artystka Katarzyna Krakowiak podjęła się rok temu. Stare nośniki w dobie cyfryzacji naszego życia wydają się czymś archaicznym, a jednocześnie przechowują pamięć o latach 80., kiedy radiowęzeł działał tutaj w najlepsze. Po wejściu do hali wzrok przyciąga praca "Widoki" Katarzyny Józefowicz - na pierwszy rzut oka duża zasłona, a przy dokładniejszym spojrzeniu zbiór małych obrazków z miejskimi krajobrazami, którzy przytłacza mnogością.

Pamięć staje się przedmiotem

Wspomniane prace to tylko wstęp do tego, o czym Alternativa opowiada. "Materialność" pokazuje, jak łatwo cały świat może ulec uprzedmiotowieniu. Wspomnienia, osoby, miejsca, zdarzenia, pamięć zbiorowa - coś, co z jednej strony ma ogromne symboliczne znaczenie, za chwilę może być zużytym przedmiotem albo zostać poddane recyclingowi.

Tak jest przy jednej z najciekawszych prac pt. "2010-2012" fotografa Michała Szlagi, który tym razem zamiast zdjęć, stworzył film. Artysta przez dwa lata dokumentował w Stoczni niszczenie budynków i złomowanie żurawi. Film ma wręcz apokaliptyczny wydźwięk - widzimy jak wielki dźwig KONE upada przy nabrzeżu, burzone są kolejne ściany hal albo załamuje się jedna z suwnic. Materiały, kiedyś służące do pracy, zmieniają się w kupę gruzu i metalu.

Podobne wrażenie wywołuje film "Swobodne spadanie" Hito Steyerl o samolotach na kalifornijskiej pustyni. Ogromne wraki leżą na gruzowisku, a bohaterowie dokumentu przy spokojnej muzyce opowiadają ich historie. Tak naprawdę ciężko dociec, jakie było przeznaczenie tych maszyn - czy to materiały użytkowe, czy specjalnie przygotowane pojazdy do ujęć filmowych, a może zwykły kawałek aluminium, które można wielokrotnie przetwarzać i wyprodukować np. nowe płyty DVD, co również oglądamy.

Ciało staje się rzeczą

"Materialność" porusza również temat ludzkiej cielesności. Wystawa pokazuje, jak ciało łatwo zmienić w przedmiot, który można sprzedać lub kupić. Wideo-instalacja "Rynek narządów" Sally Guitierrez to przerażająca historia mieszkańców Filipin, którzy ratują domowy budżet, sprzedając swoje narządy wewnętrzne. Jeden z bohaterów pokazuje bliznę po operacji i opowiada, ile zarobił na nerce. O to, ile warte jest ludzkie ciało, pyta Roland van Tienhoven, który w pracy "Migracja" z prochów swojej matki stworzył pomarańczowy diament. Czy szczątki bliskiej nam osoby moglibyśmy nosić na sobie w formie biżuterii? Wspomniana wcześniej bohaterka piosenki Madonny na pewno byłaby zachwycona.

Sjef Henderickx w instalacji "Wejście/wyjście" ze starych dokumentów znalezionych w Stoczni stworzył papierową pulpę. Na pierwszy rzut oka widzimy stertę papieru, ale pod ścianą wciąż leżą setki kart pracowniczych z wyraźnie zaznaczonymi dniami pracy, urlopami i nazwiskami pracowników. Pamięć o nich zmienia się w małe sześciany, które zbudować może każdy odwiedzający wystawę.

Ciekawa scena wydarza się przy ogromnej instalacji "Akademia pracy (Warsztat Gastiewa)" Partizan Publik. Jeden z przewodników Alternativy wyjaśnia zwiedzającym intencje twórcy instalacji. Nawiązuje ona do radzieckiego inżyniera, Aleksieja Gastiewa, który z rozkazu Lenina budował maszyny do przemieniania rolników w robotników fabrycznych - mieli nabywać nowe zdolności fizyczne i umysłowe. Jeden z oglądających instalację to były pracownik Stoczni, który rozpoznaje znajdujące się tam narzędzia, dziwiąc się, jak zostały przerobione. Stoczniowe ready-made zmienia się w instalację. Teoria przewodnika zderza się z praktyką stoczniowca. Pamięć o Stoczni utrwala się dzięki narzędziom, przetworzonym przedmiotom.

Uprzedmiotowienie Stoczni

Arne Hendriks, jeden z kuratorów wystawy "Materialność" opowiada mi, jak podczas wizyt w Stoczni zbiera znalezione tu materiały. - Najczęściej to butelki po winie, piwie i wódce. To, co tutaj znajduję, często wywołuje we mnie zmieszanie - mówi. Wieczorami w weekend w drodze do Buffetu młodzi ludzie regularnie piją tu alkohol przed imprezami. Hendriks postanowił zebrać pozostawione przez nich butelki i niedaleko budynku IS Wyspa ułożył je na znajdującej się tam fontannie. Widok wyłaniający się z pokrzyw, jest niesamowity.

Stocznia to dla niego zbiór skojarzeń, miejsc i wspomnień. Fontannę i kilka innych punktów zaznaczył na mapce, którą można dostać przy wejściu do Hali 90B. Swoje punkty może dopisać każdy. Kiedy oglądam ją na dzień po otwarciu wystawy, jest ich już kilkanaście, w języku angielskim, a więc pisane przez osoby "z zewnątrz", stocznią z pewnością bardziej zafascynowane niż tubylcy. Dopisuję kolejne trzy - mapka powędruje do ksero i kolejne osoby będą mogły poznać więcej tajemniczych miejsc.

"Materialność" powraca po raz kolejny - pamięć zbiorowa rozkłada się na przedmioty, napotkane śmieci i staje się rzeczami, które można zabrać, sprzedać lub po prostu sprzątnąć. Czy Stocznia to tylko budynki i metalowe konstrukcje - te niszczone i budowane, jak ogromne Europejskie Centrum Solidarności? Czy też forma pamięci, dzięki czemu wszystko, co napotykamy na stoczniowych terenach jest czymś więcej niż tylko materiałem, który można obrócić w pieniądze lub wypromować?