WYSPA. Teraz jest teraz

Bezpośrednią inspiracją do myślenia o gdańskim środowisku artystycznym skupionym od lat 80. wokół Wyspy Spichrzów, a potem działającej od lat 90. Fundacji Wyspa Progress jest - oparty na wcześniejszych tekstach i działaniach autora - manifest ideowy Grzegorza Klamana pt. "Archeologia odwrotna"(1992). Tytułowe sformułowanie oznacza produkowanie nowych sytuacji i unikanie martwych konwencji poprzez "próby zastosowania minionego, znalezionego, odkopanego do sytuacji dzisiejszego człowieka, wplątanego w kulturę, którą tylko częściowo pojmuje, i w cywilizację służebną i niszczycielską zarazem". Bliskie czytanie tego tekstu pozwala wyłuskać najważniejsze kategorie istotne dla Wyspy od lat 80. i ciągle pojawiające się w praktykach tej fluktuującej instytucji, każdorazowo jednak definiowanych od nowa, w zastanym kontekście. Klaman w swoim tekście zwraca m.in. uwagę na kategorie miejsca i czasu jako faktory warunkujące stawanie się cielesnego podmiotu; podkreśla relacje pomiędzy współtworzącymi działanie a aktywną publicznością - partycypacyjne walory sztuki; pisze o otwartym "przesłaniu" w miejscu zamkniętej idei; o świadomości kontekstu i o jej wypracowywaniu poprzez badanie archeologiczne oraz o celu samego działania, którym nie tyle jest produkcja dzieła sztuki, co wspólnoty. To, w jaki sposób jest ona organizowana przez działanie artystyczne, stanowi o jego etycznym i estetycznym sensie, produkuje nowe rozumienie kategorii artysta, dzieło sztuki i widz.

Wszystkie te aspekty odnaleźć można w land artowych, intymnych interwencjach proponowanych na Wyspie Spichrzów, którym chcemy przyjrzeć się z perspektywy ekokrytyki i ekologii politycznej rozumianej w duchu Bruno Latoura; koncepcji archeologii wiedzy i produkowanej przez nią genealogii władzy - jak pisze o nich ważny dla gdańskiego środowiska lat 90. Michel Foucault; korporalnej filozofii podmiotu Elizabeth Grosz - podmiotu, który podobnie jak u Klamana produkowany jest przez przestrzeń i czas, jak i je produkuje swą cielesną obecnością; oraz inspirujących nas od lat praktyk i teorii związanych z krytyką instytucjonalną. "Przywołana przestrzeń, miejsce - Wyspa Spichrzów - jest tylko modelem, skrótem szerszych ogólniejszych poszukiwań innej przestrzeni, innego lądu, mitycznego lądu spełnienia artystycznego, lądu, który i tak przewrotnie jest bliski gdyż tkwi pod stopami jako jedyny możliwy do spełnienia tu i teraz". Podążając za założeniami ówczesnych działań na Wyspie zaczniemy od zdefiniowania warunków, w jakich przyszło nam pracować i spojrzymy na nowo na wskazane wcześniej kategorie w rzeczywistości Instytutu Sztuki Wyspa dzisiaj.

Metodą pracy na Wyspie i z Wyspą będzie dla nas stosowana szeroko w naukach społecznych tzw. teoria ugruntowana, która zakłada, że rzeczywistość najlepiej rozumieją zaangażowani w nią aktorzy i odrzuca funkcjonalistyczne stosowanie wypracowanych systemów na rzecz bliskiej analizy źródeł; w tym wypadku: zapisów wideo, fotografii archiwalnych, druków, zachowanych realizacji, prasy i opracowań teoretycznych i historycznych, przeprowadzonych wywiadów i wizji lokalnych. Projekt "Wyspa. Teraz jest teraz" będzie składać się z czterech integralnie powiązanych ze sobą części: wystawy przygotowanej w oparciu o archiwalia w galerii Instytutu Sztuki Wyspa; realizacji artystycznych młodych twórców przygotowanych bądź to na terenie samej stoczni, bądź w oparciu o materiał archiwalny na wystawie; publikacji łączącej w sobie cechy historycznego opracowania, wyspowego słownika i atlasu oraz programu edukacyjnego.

Myśląc o samej wystawie inspirujemy się brechtiańską koncepcją przesunięcia percepcji widza z pasywnej identyfikacji ku krytycznemu uczestnictwu oraz pracy z afektem - nastrojem czy też aurą - rozumianymi tu jako medium, tak by wystawa była pewnym manifestem etycznym. "Niepewność i chwiejność znaczenia wytwarzają suspens, odnoszący się nie do tego, co się dalej stanie w prezentowanej historii, ale do tego, co dzieje się w nas samych, gdy zostajemy złapani w szczelinę powstałą pomiędzy obrazem a rzeczywistością, na którą obraz ten oddziałuje" (Mieke Bal).