• Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport

Dobre i złe książki. Czy ten podział ma sens?

Magdalena Raczek
13 grudnia 2017 (artykuł sprzed 6 lat) 
Czasem do szczęścia nie potrzeba wiele: książka (bez względu jaka, ważne, by nam się podobała), kubek dobrej herbaty, koc i wygodna kanapa. Przepis na idealny wieczór? Czasem do szczęścia nie potrzeba wiele: książka (bez względu jaka, ważne, by nam się podobała), kubek dobrej herbaty, koc i wygodna kanapa. Przepis na idealny wieczór?

Czy literatura, która należy do kasowych przebojów może być dobra? Czy literatura, którą czytają miliony jest kiczowata? Czy literatura popularna to produkt gorszego typu? Kto lub co o tym decyduje i czy te podziały są jeszcze sensowne? I czy w kraju, w którym właściwie się nie czyta, takie pytania w ogóle mają rację bytu? 



Sprzedaż i prawa rynku dyktują nam, co czytamy?



Najlepsze, najpoczytniejsze, najważniejsze. Musisz je znać, musisz je mieć, musisz je kupić. Złota setka, top 10, ścisła czołówka. Bestseller, dzieło wszech czasów, superhit.  Znamy wszyscy dobrze tego typu hasła krzyczące do nas z rankingów, podsumowań i rekomendacji dużych sieciówek. Sprzedaż i prawa rynku dyktują dziś mody kulturowe, zarówno te filmowe, jak i te czytelnicze. Patrząc na przepełnione półki księgarń, wielkie kosze z książkami w supermarketach, codziennie mijane billboardy z reklamami kolejnych hitów wydawniczych i nagłówki w prasie informujące o następnych wydarzeniach literackich  - aż trudno uwierzyć, że z polskim czytelnictwem jest tak źle, jak pokazują to badania...

Witamy w kraju nieczytania



Wykres "Czytanie książek w latach 2000-2016". Źródło: Biblioteka Narodowa. Wykres "Czytanie książek w latach 2000-2016". Źródło: Biblioteka Narodowa.
Według rankingu sporządzonego przez Bibliotekę Narodową, w poprzednim roku ani jednej książki nie przeczytało 63,50 proc. Polaków. Niewiele ponad 10 proc. tej grupy stanowią czytelnicy, którzy mają na koncie siedem i większą liczbę książek rocznie. Pozostali to w głównej mierze czytelnicy jednej lektury albo tacy, którzy przeczytali tekst nie dłuższy niż trzy strony. Polskich domów bez własnej biblioteczki, czyli bez żadnej książki (poza podręcznikami) jest obecnie 41 proc.

Nie czytamy, ale kupujemy i wydajemy



Jak często czytasz książki?

Paradoksalnie jednak, im mniej czytamy, tym więcej książek kupujemy, a liczba wydawanych pozycji wcale nie maleje - od 2011 roku publikowanych jest powyżej 30 tysięcy tytułów rocznie, a na rynek księgarski wchodzą każdego dnia 74 nowe tytuły. Rynek wydawniczy również specjalnie nie cierpi na polskim nieczytaniu, skoro ciągle powstają nowe wydawnictwa, a te stare, jeśli przetrwały zmianę systemu i odnalazły się na kapitalistycznym gruncie, mają się całkiem nieźle. Do tego typu wydawnictw należą najbardziej dochodowe oficyny w Polsce, wydające bestsellery, m.in. Sonia Draga (wydawca Dana Browna i "Pięćdziesięciu twarzy Greya" E.L. James), Czarna Owca (wydawca szwedzkich kryminałów, w tym serii "Millenium"), Wielka Litera (publikująca m.in. książki Janusza L. Wiśniewskiego).

Sienkiewicz i Brown



Wspomniany już raport BN, z którego dowiedzieć się możemy, jaką lekturę wybierają rodacy, potwierdza zasadę, że hity sprzedaży są z reguły hitami czytelniczymi. Najpoczytniejszymi autorami, utrzymującymi swoją popularność w rankingach w latach 2000-2016, a także najczęściej wybieranymi przez czytelników są m.in.: Henryk Sienkiewicz, Dan Brown, E. L. James, Stephen King, Adam Mickiewicz, J. K. Rowling, Joanna Chmielewska, Danielle Steel, Paulo Coelho, Katarzyna Grochola, Stephenie Meyer, Andrzej Sapkowski. Już po tym samym zestawieniu nazwisk możemy zauważyć, że Polacy najchętniej czytają literaturę popularną, nie umniejszając Sienkiewiczowi i Mickiewiczowi, którzy najpewniej znaleźli się na tej liście nie tylko jako najbardziej znani polscy pisarze lektur szkolnych.

Pierwszorzędny pisarz drugorzędny



Notabene, naszego noblistę świetnie swego czasu podsumował inny pisarz, Witold Gombrowicz, który pisał tak oto w swoim "Dzienniku":

Czytam Sienkiewicza. Dręcząca lektura. Mówimy: to dosyć kiepskie, i czytamy dalej. Powiadamy: ależ to taniocha - i nie możemy się oderwać. Wykrzykujemy: nieznośna opera! i czytamy w dalszym ciągu, urzeczeni. Potężny geniusz! - i nigdy chyba nie było tak pierwszorzędnego pisarza drugorzędnego. To Homer drugiej kategorii, to Dumas Ojciec pierwszej klasy. Trudno też w dziejach literatury o przykład podobnego oczarowania narodu, bardziej magicznego wpływu na wyobraźnię mas.
Czy dziś tego samego nie powiedzielibyśmy o Danie Brownie albo J.K. Rowling?

Jak uwieść odbiorcę i trafić w jego gust



Gombrowicz nazywa Sinkiewicza "uwodzicielem" i "magikiem", który potrafił trafić w gust odbiorcy, a co ciekawsze, nadal trafia. Pamiętajmy, że jego powieści drukowane były w prasie, autor więc pisał, biorąc pod uwagę opinie czytelników. Była to na tamte czasy po prostu literatura popularna, a nawet jak dziś byśmy to określili - masowa.

Bez względu na to, czy należymy do wielbicieli pióra autora "Trylogii", czy uważamy go za grafomana, to jednak popularności jego książkom i ich ekranizacjom nie sposób odmówić. Twórczość Sienkiewicza jest zresztą świetnym przykładem na funkcjonowanie w dwóch obiegach: kultury wysokiej i tzw. kultury popularnej, choć dziś trudno mówić o jakimś ścisłym podziale w sztuce na niskie i wysokie. To, co jedni uznają za tanie, niskich lotów czy kiczowate, inni równie dobrze mogą uważać za genialne, godne uwagi i lektury. I każdy będzie mieć rację.

  • Okładka książki
  • Okładka książki
  • Okładka książki
  • Okładka książki
  • Okładka książki
  • Okładka książki

Kiczowaty znaczy popularny?



Jak zresztą podaje definicja zamieszczona w Wikipedii - kicz to "utwór o miernej wartości, schlebiający popularnym gustom, który w opinii krytyków sztuki i innych artystów nie posiada wartości artystycznej." I być może w tym tkwi sedno problemu - wszak krytycy i artyści to nie to samo, co ogólnie rzecz biorąc "odbiorcy", a czytelnik czytelnikowi nie równy. Dlatego właśnie popularne gusta, czyli miliony czytelników, wybierają Dana Browna czy Jamesa Pattersona, a nie laureatów Nagrody Bookera, tj. J.M. Coetzee czy Eleanor Catton. Pamiętać jednak trzeba, że nie brak również czytelników tzw. wszystkożernych, którzy równie chętnie sięgają tak po książki noblistów, jak i autorów popularnych.

Raj dla mas



Według Abrahama Molesa kicz to "społeczne przyzwolenie na przyjemność" oraz "raj dla mało wymagających". Czegóż chcieć więcej? W historii literatury nigdy nie brakowało produktów spełniających te kryteria, które nazywało się onegdaj powieściami dla służących albo czytadłami dla pensjonarek, a dziś są to po prostu hity sprzedaży. Oczywiście, to, co kiedyś opisywała literatura (wielkie romanse, powieści obyczajowe i historyczne) w pewnym momencie przejęło kino, a potem telewizja - dziś zaś seriale. Łatwo zauważyć wciąż żywe związki między nimi, wszak ekranizacje poczytnych dzieł czy tworzenie seriali na podstawie książek to znany i nadal praktykowany zwyczaj, przywołując tu choćby słynną "Grę o Tron".

Dziś trudno odpowiedzieć na pytanie, co komu bardziej nakręca popularność - książki ekranizacjom czy odwrotnie. W każdym razie nie sposób oddzielić bestsellerów od ich życia w kulturze masowej (gadżety, reklamy, seriale, programy, hity kinowe itd.). Tak było w przypadku serii "Millenium" (dwie wersje kinowe: szwedzka i amerykańska), książek Dana Browna czy przykład z naszego rynku - sukces Katarzyny Grocholi i filmu "Nigdy w życiu" na podstawie jej książki.

Kobiety rządzą



Okładka książki Okładka książki
Warto w tym miejscu wspomnieć, że wedle statystyk około 70 proc. kupujących książki to kobiety. Nic więc dziwnego, że rynek schlebia ich gustom, dlatego też wydaje się dużo literatury kobiecej - wciąż poczytne są romanse, zarówno te ze stajni Harlequina, jak i te z nieco wyższej półki, pióra Danielle Steel, Nory Roberts czy wspomnianej Katarzyny Grocholi. W samej Polsce Harlequin wydaje rocznie około 280 tytułów.

Jak podaje "Business of Consumer Book Publishing", w 2009 roku romanse przyniosły wydawcom około miliarda i 360 milionów dolarów zysku. Kiedyś poczytne były romansidła i melodramaty typu "Trędowata" i "Przeminęło z wiatrem", dziś za ich odpowiednik można przyjąć "Pięćdziesiąt twarzy Grey'a". Innymi słowy - zapotrzebowanie na rozrywkę na poziomie (lub nie) istniało zawsze, tak w literaturze, jak i kulturze w ogóle.  


Polska Skandynawia



Nie sposób nie powiedzieć jeszcze o tym, że w rankingu najlepiej sprzedających się gatunków literackich w Polsce pierwsze miejsce zajmują kryminały. Po sukcesie literatury skandynawskiej, polski rynek zaczęli dominować nasi rodzimi autorzy, tj. Katarzyna Bonda (nazywana królową kryminału), Marek Krajewski, Zygmunt Miłoszewski i inni.

O tym się mówi



Czytanie jest praktyką społeczną, często więc sugerujemy się opiniami znajomych, pożyczamy książki od siebie nawzajem, polecamy, inspirujemy się recenzjami (choć raczej jak coś jest chwalone przez krytyków, to nie znajduje sympatii u zwykłych zjadaczy chleba; podobne zjawisko występuje zresztą w kinie i teatrze). Poczta pantoflowa w przypadku rynku wydawniczego to nadal jeden z uznawanych chwytów marketingowych. Im więcej o jakimś dziele "mówi się na mieście", tym większa szansa na jego lepsze wyniki sprzedaży.

Słowo pisane w cenie



Słowo pisane bowiem, mimo kryzysu czytelnictwa, dominacji obrazu i zalewu audiobooków, nadal jest w cenie, o czym świadczy odnotowane przez "Forbesa" 269 milionów dolarów, które w ciągu ostatniego roku zarobiło 14 najbardziej dochodowych pisarzy na świecie. Wśród nich znaleźli się również ulubieńcy polskich czytelników. Pierwsza piątka to: J.K. Rowling (autorka sagi o Harrym Potterze), James Patterson (twórca sagi o detektywie Aleksie Crossie), Jeff Kinney (autor cyklu "Dziennik cwaniaczka"), Dan Brown (m.in. "Anioły i Demony", "Kod Leonarda Da Vinci", "Początek") oraz Stephen King (m.in. "Lśnienie", "Zielona mila").

W krainie literackiego fast foodu



Swoją drogą King nazwał onegdaj swoje dzieła "literackim odpowiednikiem big maca z dużymi frytkami"... Z kolei Salman Rushdie stwierdził kiedyś publicznie, że "Kod Leonarda" to powieść napisana tak źle, że obraża źle napisane powieści. No cóż... Nie każdy może lubi fast food, ale któż z nas od czasu do czasu nie skusi się na małe frytki z odrobiną keczupu?

  • Okładka książki
  • Okładka książki
  • Okładka książki
  • Okładka książki
  • Okładka książki
  • Okładka książki
  • Okładka książki

Opinie (56) 1 zablokowana

  • dobrze, ze zdjęcia są podpisane 'okładka książki'

    bo inaczej nie wiedziałbym na co patrzę

    Proponuję zmienić podpisy na 'zdjęcie' i 'obrazek' dla urozmaicenia

    • 12 1

  • Bonda... (2)

    Bonda, królowa kryminału??? Hm...

    • 6 1

    • Tak. (1)

      Marketingowy slogan, który ma z prawdą tyle wspólnego, że P. Bondzie odbiła sodówka, co wyraźnie widać po jej profilu na Facebooku i zachłyśnięciu się samą sobą w wywiadach.
      Jedyną Królową Polskiego Kryminału jest, była i będzie, Pani Chmielewska. Poza tym - Aghata Christie. Żadnej z nich nie dorasta do pięt.

      • 12 0

      • Również nie rozumiem fenomenu jej twórczości. Próbowałam przebrnąć przez jedną jednak ktoś chyba źle zakwalifikował książkę bo z dobrym kryminałem ma wspólnego tyle, co wino marki wino z winem francuskim....

        • 2 1

  • (1)

    tytuły które prezentujecie to tandeta najwyższych lotów i macie jednocześnie czelność mówić o jakości hary porter i dan brałn... żenada

    • 10 3

    • Dokładnie, zabrakło jedynie głębokich dzieł niekwestionowanego guru ambitnej literatury filozoficznej:

      PAULO COELHO!

      • 7 0

  • (1)

    Czytałam 50 twarzy greya,fajna,polecam

    • 1 9

    • a ja żem na film poszła

      sebka mnię zabrał i na lody i picce

      • 4 1

  • Zastanawia mnie co roku jak takie raporty są robione? (7)

    Skąd biorą się dane do nich i co uwzględniają? Czy powstają one tylko na podstawie danych pozyskanych od wydawców na temat ilości sprzedanych publikacji oraz danych z bibliotek, które jak wiem mają obowiązek prowadzić statystyki dotyczące liczby wypożyczeń i najczęściej wypożyczanych publikacji?
    Czy uwzględnia się w nich książki sprzedane oraz wypożyczone w formie ebooków i audiobooków? Bo jeszcze niedawno w takich raportach liczono tylko papierowe książki.
    Czy w tych raportach uwzględnia się tylko literaturę piękną tak jak w tym artykule, czy może również literaturę użytkową i faktu?

    Na pewno się nie uwzględnia (bo nie ma przecież jak), co też pewnie zafałszowuje wynik czytelników, którzy kupują książki głównie w antykwariatach oraz czytelników pirackich ebooków z różnych źródeł, a że skala piractwa jest w naszym kraju wysoka to zapewne należy tu odjąć z minimum 10 % z tych 63% Polaków, którzy nie przeczytali żadnej książki.

    • 5 1

    • audiobooka się nie czyta (1)

      a chodzi o czytanie

      • 2 0

      • Nie każdy dobrze widzi.
        Nie każdy przyswaja tekst pisany (są m.in. kinestetycy).
        Czasem płyta w samochodzie w porannym korku to jedyne na co może sobie pozwolić osoba pracująca.
        Nie każdy potrafi przeczytać książkę np. po angielsku bez błędów w wymowie.
        Audiobook to jest książka.

        • 2 1

    • Bez bujd, czytamy jak wściekli! (3)

      Ranking czytelnictwa na pewno nie obejmuje pirackich e-booków i audiobooków, kiermaszy ulicznych, wypożyczeń od znajomych, zamian książek, zakupów z olx. To ogromny niezbadany obszar. Jedną książkę papierową kupioną przeze mnie potrafi przeczytać kilka osób. W Trójmieście są prowadzone akcje wymiany książek przez biblioteki, na dworcu np. w Sopocie, ściąganie darmowych e-booków w tramwajach - czy to też bierze pod uwagę ten ranking? Czy ów ranking bierze pod uwagę takie "księgarnie" jak kosz w Biedronce, Lidlu czy innym koncernie? Dla przykładu, w zeszłym roku w Biedronce kupiłem około 25 książek, w Lidlu 2, w Carrefourze 1. Nie jestem z tego dumny, po prostu nie stać mnie na impulsywny zakup książki za 39 zł w typowej księgarni.

      Spotkałem się z komentarzami obcokrajowców odwiedzających Gdańsk: "U Was bardzo dużo osób czyta w tramwajach/autobusach" :)

      • 3 0

      • (2)

        Dlaczego nie jesteś z tego dumny? Ksiazka z dyskontu lub markety jest gorsza? Kradniesz ją? Nie, wiec nie ma się czego wstydzic. W dzisiejszych czasach książka musi przyjsc do potencjalnego czytacza i dlatego mamy je w tego typu miejscach.

        • 5 0

        • Duma vs kosz w Biedronce (1)

          Książka z Biedronki nie jest gorsza. Jest po prostu tańsza, często jest to podobne wydanie co w pobliskiej księgarni. Nie jestem "dumny" z takiego zakupu, bo wybierając "kosz w Biedronce" po prostu "zabieram" w ten sposób pracę ludziom pracującym w księgarniach.

          Mieszkam w dzielnicy gdzie jest kilka księgarń. Uwielbiam do nich zaglądać, wdychać tę charakterystyczną atmosferę gęstą od magii liter. Mieć wybór. Móc porozmawiać z osobą, która może polecić ciekawą pozycję. Jednak dokonuję tam zakupów rzadko, często czekam na mocne wyprzedaże.

          Mieszkając w Krakowie przeżyłem prawdziwy exodus księgarń i antykwariatów. Padały jedno po drugim. W końcu kulturalnie się wyniosłem z "kulturalnego miasta" bez księgarń.

          • 2 0

          • niestety, księgarnie stacjonarne i tak nie mają startu do internetowych, gdzie książki można kupić o co najmniej kilkanaście złotych taniej...

            • 0 0

    • Metodologia badań jest w raporcie o stanie czytelnictwa szczegółowo opisana. Wystarczy ściągnąć pdf ze strony BN ...i przeczytać :)

      • 3 0

  • Układ trójmiejski (1)

    Polecam książkę latkowskiego ''układ trojmieski'' . Rzecz o bliskiej współpracy trójmiejskich sądów. Prokuratury i policji z mafią trójmiejską oraz gwałcicielami i innymi przestępcami . Opisy orgii z niepełnoletnimi oragnizowane sędziom , prokuratorom i policjantom przez pedofilów i gwałcicieli.
    w innych rozdziałach dowiemy się jak dostać angaż na lotnisku w rębiechowie.
    dlaczego małżonka r.Krauze sprzedawała grilla ogrodowego.
    od funkcjonariusza policji dowiemy się że ''prawdziwych psów już nie ma''
    jak pozyskać 2 worki bursztynu. Oficjalnie na budowę ołtarza.
    dlaczego prokurator kaczmarek nocował u redaktora latkowskiego.
    dlaczego trójmiasto powinno być zbombardowane przez f16, spalone a później zaorane.
    jak sfinansować budowę domu na witominie.
    gdzie na preferencyjnych warunkach nabyć bmw

    • 4 7

    • To nie jest literatura.

      To jakiś reportaż demaskatorski, ale literacko to nędza.

      • 1 2

  • Księgarnie są teraz pełne drogiego badziewia. Na szczęście jest też internet gdzie z drugiej ręki można kupić wartościową literaturę w rozsądnej cenie.

    • 4 0

  • Top10=nie kupuj tego :)

    Jak wchodzę do księgarni i widzę TOP 10, bestsellery, wiem, że tę półkę należy omijać szerokim łukiem. Nie kupuję, bo wiem, że to kicz.

    • 7 1

  • (1)

    Aktualnie dominuje słowotok. Wielkie tomiszcza pełne słabych dialogów, grafomanskich opisów itp. w których akcja ciągnie się niczym guma.

    • 6 1

    • Kiepskie książki wybierasz skoro tylko na takie trafiasz

      • 1 1

  • Do statystyki "czytających" zalicza się też książki kucharskie, podręczniki oraz dłuższe artykuły!

    Gdyby to wyciąć to wyszłoby mniej niż 37%. Obstawiam realne 15-20% tych z co najmniej jedną przeczytana książką...

    • 3 0

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Wydarzenia

Pobożni i cnotliwi. Dawni gdańszczanie w zwierciadle sztuki (1 opinia)

(1 opinia)
20 zł
spotkanie, wystawa, warsztaty

Kultura ludowa Pomorza Gdańskiego

wystawa

Wystawa "Kajko, Kokosz i inni"

wystawa

Sprawdź się

Sprawdź się

Ile razy publiczność Teatru Muzycznego w Gdyni miała okazję zobaczyć musical Notre Dame de Paris?

 

Najczęściej czytane