Trud niespełniony. O "Don Bucefalo" Opery Bałtyckiej

Z operą "Don Bucefalo" Antonio Cagnoniego w Operze Bałtyckiej jest jak z adoratorami Rosy, którzy robią co mogą by zyskać przychylność kobiety, ale na koniec i tak zostaną pozbawieni złudzeń. Niestety, cały wysiłek twórców i realizatorów osłabia bardzo słabe libretto i przeciętna kompozycja Cagnoniego, stanowiące balast trudny do pokonania. Znajdziemy tu jednak szereg jasnych punktów, włącznie z pięknymi kostiumami, efektowną scenografią i brawurową kreacją tytułowego bohatera.

Dzieło Antonio Cagnoniego w XXI wieku wystawione zostało po raz trzeci. W 2008 roku kierownik muzyczny gdańskiej premiery Massimiliano Caldi dyrygował jego prapremierą wyprodukowaną na Festival della Valle d'Itria we Włoszech, przypomniano je także w 2014 roku na Wexford Festival Opera w Irlandii. Teraz maestro Caldi, razem z reżyserem Pawłem Szkotakiem (reżyserem "Sądu" czy "Cyrulika sewilskiego" w Operze Bałtyckiej) proponują "Don Bucefala" polskiej publiczności.

Repertuar Opery Bałtyckiej

Chociaż za życia autora tytuł ten cieszył się podobno wielkim powodzeniem i rangował jego twórcę w jednym szeregu z Rossinim (do którego Cagnoni nawet odwołuje się w swoim dziele) czy Donizettim, twórczość Cagnoniego odeszła w zapomnienie po jego śmierci. Przez cały wiek XX nikt się na debiutancką, napisaną w wieku 19 lat, operę Cagnoniego nie skusił. Teraz przybliża ją Opera Bałtycka.

Twórcy szukając klucza inscenizacyjnego podjęli słuszną w moim odczuciu decyzję o uwspółcześnieniu opery. Całość z wiejskiej kawiarni (jak jest w oryginale) przeniesiono w realia współczesnej luksusowej kliniki Il Paradiso. Autor scenografii Damian Styrna zadbał o zgrabnie nawiązującą do wystroju kliniki przestrzeń, ograniczoną białymi pionowymi żaluzjami i atrakcyjne widoki za dużymi, umieszczonymi z tyłu sceny oknami, w których oglądamy m.in. klimatyczne włoskie przedmieście, imponujący górski szczyt czy ekran kardiomonitora (za efektowne multimedia odpowiada Eliasz Styrna).

W Il Paradiso pacjenci poddawani są różnorakim zabiegom leczniczym i relaksującym w otoczeniu troskliwego personelu. I właśnie pielęgniarki zwróciły uwagę Don Bucefala, który pomimo choroby odkrywa w sobie powołanie do stworzenia wybitnej opery w antycznym anturażu. Wizją nieuchronnego sukcesu skłania pozostałych pacjentów i personel kliniki do wystawienia dzieła, powstającego na oczach widzów.

Oprócz motywu przygotowywania opery dochodzi do tego wątek romansowy, bowiem świeżo upieczona wdówka Rosa, z dużą wprawą kokietuje swoich adoratorów. Znajduje się wśród nich nawiedzony artysta Don Bucefalo, właściciel kliniki Don Marco i bogaty Hrabia Belprato. A wszystko przy niezrozumiałych wyrzutach anonimowego żołnierza, którym okaże się Carlito w przebraniu.

Paweł Szkotak stara się zresztą uczynić z tej opery buffa prawdziwą komedię charakterów, dlatego postaci kreślone są grubą kreską, a uroda niektórych scen (jak wieszanie prania podczas umizgów Hrabiego Belprato wobec Rosy, czy zabiegi relaksacyjne w gabinecie u Rosy) stanowią bardzo zgrabne, dowcipnie poprowadzone miniatury.

Sceny, w których na wpół obłąkany Don Bucefalo (z seksownym Aniołkiem-muzą u boku) mozolnie tworzy swoje dzieło, a potem instruuje Orkiestrę podczas strojenia instrumentów (najciekawszy muzycznie moment opery Cagnoniego), należą do najlepszych w całym spektaklu. Wspaniale w roli Bucefala odnalazł się bas-baryton Artur Janda, który oprócz mocnej, przyjemnej barwy głosy, proponuje przekonującą, dowcipną grę aktorską, dzięki czemu jego kreacja jest kompletna.

Zresztą, pozostali śpiewacy również stają na wysokości zadania. Mnóstwo pracy jako Rosa ma Joanna Moskowicz, która z racji ekspozycji roli jest pierwszą aktorką i śpiewaczką spektaklu. Jej mocny sopran dobrze współgra z charakterem roli. Bardzo pewnym punktem drugiego planu jest z kolei Hrabia Belprato, w wykonaniu Aleksandra Kunacha będący czarującym, "niedzisiejszym" panem w średnim wieku, z bukietem kwiatów i miłosną serenadą dla wybranki. Bardzo charakterystyczną, przerysowaną rolę Don Marco Bomby gra baryton Bartłomiej Misiuda - chociaż nie daje ona za wiele okazji do ukazania kunsztu wokalnego, to podczas prowadzonej przez Bucefala próby spektaklu Misiuda ma swoje pięć minut. Nie można tego powiedzieć o roli Carlito w bezbarwnym wykonaniu Liang-Hua Gonga.

Zazdrosne o powodzenie Rosy jej koleżanki - Agata i Gianetta - również udanie wkomponowane są w spektakl przez Gabrielę Gołaszewską i Katarzynę Nowosad. Nieco wycofana Gołaszewska jako Agata wspaniale wykonuje najpiękniejszą arię całej opery - Arię Agaty na początku trzeciego aktu, bardzo dowcipnie zainscenizowaną przez reżysera.

Dodać należy do tego kolejny raz bardzo dobrze dysponowany aktorsko i wokalnie Chór Opery Bałtyckiej (przygotowany przez Agnieszkę Długołęcką), wspaniale ubrany przez autorkę kostiumów Annę Chadaj podczas inscenizacji opery Bucefala. To zresztą kolejny spektakl Opery, w którym kostiumy (tym razem razem ze scenografią Styrny) budują efektowną oprawę spektaklu.

Jednak pomimo rozkręcenia całej maszynki inscenizacyjnej i wydobycia dowcipu inspirowanego niekiedy twórczością Monty Pythona (osobliwy "palec boży") dzieło to grzęźnie w mieliznach libretta Calisto Bassiego, zaś muzycznie opera Cagnoniego również jest co najmniej niedoskonała.

Chociaż finał opery zwieńczony arią potraktować można jako interesującą ciekawostkę, niemal każda scena trwa zbyt długo (co przekłada się na powtórzenia libretta i trudności dla solistów ogrywających wielokrotnie powtarzane kwestie), motywy muzyczne niczym nie wyróżniają się na tle włoskiej opery XIX wieku, bogatej w dzieła wybitne, wobec których opera wystawiona przez Operę Bałtycką wypada blado.

Poza motywem strojenia instrumentów przed spektaklem Bucefala nie ma w dziele Antonio Cagnoniego ani jednego muzycznego momentu godnego uwagi. Dobrze funkcjonująca pod batutą maestro Massimiliano Caldiego Orkiestra Opery Bałtyckiej nie ma więc właściwie szansy, by zaprezentować pełnię swoich możliwości. Zwłaszcza, że kilka znaczących momentów soliści wykonują z towarzyszeniem pojedynczych dźwięków.

Massimiliano Caldi o operze "Don Bucefalo"

Dlatego też "Don Bucefalo" budzi mieszane uczucia. Z jednej strony to pokaz bardzo dobrej pracy zespołowej, choć nie ustrzeżono się pewnych mankamentów (Anioł w wykonaniu koryfejki baletu Opery Bałtyckiej Moniki Zaniewicz zredukowany został właściwie do roli hostessy). Humor zaproponowany przez twórców i wysiłek realizatorów z pewnością przekona sympatyków inscenizacji "Cyrulika sewilskiego". Z drugiej strony mam jednak wątpliwości czy opera Cagnoniego zasługuje na promocję na deskach Opery Bałtyckiej.