Sztuka Domeny Publicznej - Krzysztof Wodiczko

Wernisaż 06.10.2011 o godz. 19.30 (wstęp po okazaniu zaproszenia).
Wystawa czynna od 07.10.2011-20.11.2011
od wtorku do niedzieli, w godz. 11.00-19.00.

Historia krytyczna polega na ożywieniu przestrzeni publicznej za pomocą tego, co zostało odesłane do przestrzeni prywatnej - i odwrotnie na wniesieniu w prywatność tego, co jest izolowane, zakreślone i bronione jako wyłącznie publiczne. (Krzysztof Wodiczko, 1995)

Strategie sztuki publicznej były przez lata przedmiotem studiów i eksperymentów społeczno-estetycznych Krzysztofa Wodiczko. Większość jego projekcji była realizowana w przestrzeni publicznej, użytkownikom tej przestrzeni miały służyć projektowane przez niego Pojazdy i Instrumenty. Począwszy od 1980 roku zrealizował przeszło 80 projekcji w różnych miejscach świata. Demistyfikując znaczenia słynnych pomników i budowli, wydobywał krytyczny sens historii. Zajmując się losem pokrzywdzonych, czynił tematem społecznej debaty traumatyczny wymiar historii. Wprowadzał do przestrzeni publicznej, tych którzy są z niej wykluczeni. Jego spektakularne projekcje rozgrywające się w miejskich przestrzeniach oddawały głos Innym, pozwalając wybrzmiewać publicznie ich doświadczeniom. Artysta nigdy nie mówi o nich, ani za nich, ale wypracowuje narzędzia, które im samym dają możliwość mówienia. Jego sztuka sytuowana w przestrzeni publicznej i jednocześnie angażująca aktywny udział różnych mniejszości, skłania do dyskusji na temat domeny publicznej we współczesnych praktykach artystycznych.

Wystawa prezentowana w sopockiej galerii obejmuje fotograficzną i filmową dokumentację działań artysty w przestrzeni publicznej, począwszy od pierwszych projektów z początku lat 80. po ostatnie projekcje realizowane z udziałem weteranów wojennych. W ramach wystawy po raz pierwszy zostanie pokazana seria kilkudziesięciu autorskich fotografii dokumentujących poszczególne projekty. Zdjęcia przedstawiające projekcje, których obrazy funkcjonują niemal jako ikony sztuki publicznej i fotografie ukazujące mniej znane realizacje artysty. Obok zdjęć zostaną zaprezentowane rejestracje filmowe jego projekcji, m.in. Projekcji w Hiroszimie (1999) i ubiegłorocznej Projekcji weteranów wojennych w Warszawie. Obszerny materiał opracowany specjalnie na wystawę w Państwowej Galerii Sztuki w Sopocie będzie dawał wgląd w działania Krzysztofa Wodiczko na przestrzeni ostatnich trzech dekad. Wystawie będzie towarzyszyła publikacja obejmująca równie obszerny materiał dokumentujący poszczególne projekcje artysty.

W 1977 roku Krzysztof Wodiczko, jak sam wspomina, wyjechał z niedemokratycznej Polski w poszukiwaniu demokracji, by jednak szybko się przekonać, że "demokrację trzeba robić samemu". Od 1980 roku zrealizował kilkadziesiąt projekcji, których celem było praktykowanie demokracji. Obrazy rzucane na budynki i pomniki wpisywały się w ich architekturę, wchodząc w dialog z symboliką reprezentacyjnych budowli. Dialog daleki od zgody na ich oficjalną "mowę", prowadzony był na zasadzie polemiki, ukazywania rewersu znaczeń, gry między wypieranym a ujawnianym. To, co wyświetlone było zazwyczaj tym, co ściany budynków ukrywały, czemu zaprzeczała retoryka majestatycznych pomników. W latach 80. uprawiając "miejską partyzantkę" artysta stawiał opór domniemaniu politycznej neutralności sztuki. W swoich projekcjach zakłócał kulturowe narracje miejskich monumentów, wydawał symboliczną walkę wizerunkom władzy. Jego działania w przestrzeni publicznej wywoływały burzliwe dyskusje a niekiedy interwencje władz, tak jak zaimprowizowana projekcja na tympanon Ambasady RPA w Londynie (1985), w której użył obrazu swastyki, w geście poparcia dla anty-apartheidowej demonstracji.

Obrazami swoich projekcji odsłaniał to, co przemilczane i tłumione w oficjalnych reprezentacjach miejskich budowli. Na tympanonie budynku Parlamentu w Bernie (1985) zmieniające się kierunki spojrzenia ruchomego oka kreśliły kontekst szwajcarskiego parlamentaryzmu, spoglądając na bank narodowy, potem bank kantonalny i miejski bank Berna, a następnie na Bundesplatz, pod którym w podziemiach przechowywane jest szwajcarskie złoto. W połowie lat 80. Wodiczko zrealizował serię projekcji dotyczących skutków przebudowy i arystokratyzacji miast, związków między handlem nieruchomościami a wzrostem bezdomności. W nowojorskiej projekcji na Astor Building (1984) mieszczącym na parterze Nowe Muzeum Sztuki Współczesnej, obrazy kłódek i łańcuchów wizualizowały fakt niedostępności pustych pomieszczeń budynku na Dolnym Manhattanie, którego przebudowa pociągnęła za sobą wzrost cen nieruchomości. W Projekcji bezdomnych 2 w Bostonie (1986-1987) na Pomnik Żołnierzy i Marynarzy Wojny Secesyjnej artysta wyświetlał obrazy przedstawiające okolicznych bezdomnych. Przywracał pamięć o ludziach wygnanych i wydarzeniach wymazywanych w "pomnikowej" wersji historii.

Opowiadając się za tradycją pokonanych w kolejnych projekcjach, najpierw z użyciem slajdów, następnie wideo i dźwięku, Wodiczko ożywiał publiczne budowle i pomniki obrazami i głosami bezdomnych, imigrantów, weteranów wojennych, ofiar przemocy, mniejszości spychanych na margines życia społecznego. "Inni", "obcy" to pojęcia kluczowe w jego praktyce artystycznej, zarówno w projekcjach, jak Pojazdach i Instrumentach dających możliwość komunikowania, wypowiedzenia się, zaznaczenia swojej obecności w przestrzeni publicznej tym, którzy pozbawieni praw, pozostają niemi, niewidoczni, bezimienni. W ciągu ostatnich dwóch dekad artysta zrealizował kilkadziesiąt projekcji w różnych miejscach świata, pracując z imigrantami (Sans Papier, Bazylea 2006), ofiarami zmagającymi się z wojenną traumą (Projekcja w Hiroszimie, 1999), rodzinami ofiar przemocy (Projekcja na Bunker Hill Monument, Boston 1998).

Traktując sferę publiczną jako przestrzeń pojawiania się wypracowywał narzędzia umożliwiające Innym bycie widzianymi lub słyszanymi, jak w Projekcji w Tijuanie (2001), w której specjalnie zaprojektowane urządzenie umożliwiało kobietom biorącym udział w projekcji, przerywanie wcześniej nagranych wypowiedzi i odpowiadanie na żywo na reakcje publiczności. W realizowanej ostatnio serii projekcji z weteranami wojennymi (Denver 2008, Liverpool 2009, Warszawa 2010), narzędziem ich wypowiedzi był zdemilitaryzowany pojazd wojskowy "strzelający" obrazami tekstów i dźwiękami głosów uczestniczących w projekcie weteranów. W projekcjach realizowanych przy pomocy poruszającego się pojazdu, artysta rozwija swoją koncepcję sztuki publicznej, której "sceną i stawką" jest współczesne miasto.
(Bożena Czubak)

Kurator wystawy: Bożena Czubak

Patronat medialny: Trojmiasto.pl, Polskie Radio Trójka, TVP Kultura, Gazeta Wyborcza, Radio Gdańsk, In Your Pocket, Wrota Pomorza, Wirtualna Polska